دکتر امین شیروانی، متخصص ارتودنسی

به طور کلی دستگاه های نگهدارنده ارتودنسی ریتینر به دو دسته ثابت و متحرک تقسیم میشوند:

• دستگاه ثابت نگهدارنده ارتودنسی ( فیکس ریتینر ) :

  

  تصویر ۱- نگهدارنده ثابت ( ریتینر ثابت )

  به شکل سیمی فرم داده شده است که در پشت دندانها چسبانده می شود و مزایای آن در دید نبودن و جلوگیری از برگشت ارتودنسی دندان هاست. هرچند احتمال شکستن و گم شدن نگهدارنده ثابت کم است با این حال در صورت خوردن غذاهای سفت با دندانهای جلو، جدا شدن سیم از بعضی نواحی دندانی دور از انتظار نیست . در برخی از بیماران از جمله بیمارانی که قبل از درمان فاصله بین دندانی زیاد داشته اند ، نبودن سیم و یا شکستن اتصالات آن حتی در عرض چند ساعت می تواند دندانها را از موقعیت مطلوب به سمت موقعیت قبل از درمان جابجا کند. بهداشت خوب و مسواک زدن مرتب محل نگدارنده ثابت ( پشت دندانهای جلو)  بسیار مهم است زیرا در صورت عدم رعایت بهداشت با تورم  لثه ها و تجمع جرم وپلاک مواجه می شویم .به طور کلی استفاده از ریتینر ثابت ارجح است زیرا موقعیت دندانها را به طور دقیق تر کنترل می کند و از لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرفه تر است هر چند در این خصوص بین متخصصین ارتودنسی اختلاف نظر وجود دارد. طول مدت استفاده از این نگهدارنده بر اساس مشکل بیمار و توسط متخصص ارتودنسی درمانگر مشخص می گردد و در برخ از انواع بی نظمی ها ممکن است توصیه بر استفاده همیشگی از این نوع نگهدارنده ها باشد. دو نوع شایع از این نگهدارنده عبارت اند از

• نگهدارنده موسوم به FRC که از جنس الیاف فیبری مخصوص به رنگ سفید است . این نگهدارنده از لحاظ زیبایی ظاهری ارجح است.
• نگهدارنده ثابت از جنس سیم فلزی که نسبت به پارگی مقاوم تر بوده و از لحظ بهداشتی نیز ارجح می باشد.

• دستکاه متحرک نگهدارنده ارتودنسی (پلاک نگهدارنده) :

  

  تصویر ۲- پلاک نگهدارنده ، پلاک هالی

  نگهدارنده های متحرک با قالبگیری از دهان بیمار بطور اختصاصی برای هر فرد ساخته می شود و دو نوع ریتینر هالی و ریتینر شفاف (اسیکس) پرکاربرترین آنها محوب می گردند.

• رتینر هالی : از سیم های فلزی و مواد آکریلی محکم ساخته می شود .یک سیم کمانی بر روی دندانهای قدامی قرارمی گیرد و قوسی از جنس آکریل روی کام ( سقف دهان ) را می پوشاند . مزیت ریتینر هالی این است که سیمها به منظور تغییرات جزیی دندانی می توانند فعال شده و برخی از تغییرات ناخواسته دندانی پس از درمان را اصلاح نمایند.

نوعی از ریتینر ها (نگهدارنده ارتودنسی) به نام هالی راپ راوند (Wraparound Hawley retainer ) وجود دارد که کمان سیمی آن دندانهای عقبی یک سمت را به سمت دیگر متصل می کند . در این نوع ریتینر هیچ سیمی از روی سطح جونده دندان ها عبور نمیکند در نتیجه بیمار به راحتی دندانها را در هم جفت میکند . بیشترین کاربرد این ریتینر ها در افرادی است که جهت درمان ارتودنسی دندان آسیای کوچک (پرمولر) را کشیده اند.

• رتینر شفاف : این نوع از نگهدارنده ارتودنسی یا ریتینر از پلاستیک شفاف ساخته شده و روی همه ی دندانها یا دندانهای نیش تا نیش را می پوشاند . این نوع ریتینر شبیه سیستم اینویزیلاین ( ارتودنسی شفاف ) می باشد. ریتینر شفاف در مقایسه با هالی به دلیل عدم وجود سیم نسبت به ریتینر هالی زیباتر است. اما ریتینر شفاف آسیب پذیر و شکننده تر می باشد .رتینر شفاف تنها موقعیت ایجاد شده را حفظ می کند ولی معمولا در انواع ساده نمی تواند مانند نگهدارنده هالی در صورت نیاز باعث حرکت اصلاحی دندانها شود.

* معاونی ، دانشجوی دندانپزشکی ، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.

by

برگشت ارتودنسی همواره یکی از چالش های اصلی درمان است که با همکاری نزدیک پزشک و بیمار قابل پیشگیری است. بعد از اینکه ناهنجاری های دندانی و فکی توسط دستگاه های ارتودنسی دندان برطرف گردید کار درمانی همچنان ادامه دارد زیرا باید نتایج ایجاد شده حفظ شود به این مرحله ریتنشن ( نگهدارنده ) می گویند. هدف این مرحله جلوگیری از برگشت ارتودنسی است. بدین منظور از دستگاه های ریتینر یا نگهدارنده ارتودنسی استفاده می شود. در صورت عدم استفاده از این دستگاه ها نتایج درمان قابل برگشت هستند. نگهدارنده های ارتودنسی حداقل ۱ یا ۲ سال باید استفاده شوند .

دندانها توسط استخوان ، الیاف و بافتهای لثه ای حمایت می شوند. در حین درمان ارتودنسی دندان با حرکت دندانها استخوان در مسیر حرکت دندان (جلوی دندان) به آرامی تحلیل رفته و در سمت مقابل ( پشت دندان ) استخوان جدید ساخته می شود تا همواره دندان در استخوان باقی بماند . اتفاق دیگر  در حین حرکت دندان کشیده شدن الیاف لثه ای است. بنابراین بعد از جابجایی دندانها به وضعیت مطلوب ، با استفاده از دستگاه های نگهدارنده مانند دستگاه هالی یا نگهدارنده ثابت دندانها در موقعیت ایجاد شده  ثابت می شوند تا استخوان تحلیل یافته و الیاف تحت کشش به آرامی رشد کرده و با تغییر فرم با حالت جدید انطباق حاصل نمایند.

این بازسازی زمانی رخ می دهد که دندان در محل جدید دیگر حرکت نداشته باشد تا فرصتی برای تغییرات مذکور ایجاد شود. احتمال تغییر ناخواسته در تنیجه در ماههای اول پس از ارتودنسی دندان زیاد بوده و به همین منظور باید استفاده از نگهدارنده در ماه های اول به صورت شبانه روزی باشد. بعد از اینکه بیمار ۶ ماه از دستگاه نگهدارنده استفاده کرد با کنترل مجدد دندانها توسط متخصص ارتودنسی به تدریج استفاده از دستگاه نگهدارنده از تمام وقت به پاره وقت ( فقط شبها ) کاهش پیدا می کند . استفاده از دستگاه ریتینر می باید تحت نظر متخصص ارتودنسی پایان یابد. در برخی از مشکلات دندانی مانند وجود فواصل بین دندانهای بزرگسالان به علت بزرگی زبان ممکن است کاربرد طولانی و حتی نامحدود نگهدارنده لازم باشد. در چنین مواردی ممکن است از به منظور جلو گیری از عود ارتودنسی (برگشت ارتودنسی ) نگهدارنده های ثابت استفاده شود که معمولا بیمار را درگیر استفاده طولانی مدت از پلاک نمی کند.

* معاونی ، دانشجوی دندانپزشکی ، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

by

پلاک ارتودنسی متحرک از جمله وسایل کاربردی در ارتودنسی دندان است که با هدف حرکتهای محدود دندانی ، اصلاح و تغییر الگوی رشد استخوانهای فک و نیز در مواری به عنوان نگهدارنده نتایج درمان ارتودنسی و در پایان درمان به کار می رود. در ادامه مطلب به برخی از انواع پر کاربرد پلاک متحرک ارتودنسی اشاره می گردد:

پلاک ارتودنسی متحرک با هدف حرکتهای دندانی ساده:

تصویر ۱- پلاک ارتودنسی دندان – پلاک ارتودنسی متحرک

همانطور که در تصویر مقابل می بینید یک پلاک ارتودنسی متحرک از یک جزء پلیمری (از جنس پلاستیک خاصی که به آن آکریل گفته می شود) و اجزای فلزی فورم داده شده تشکیل می گردد. هدف اجزای فلزی حفظ پلاک در موقعیت صحیح در دهان و اعمال نیرو به دندانهاست.

 پلاک ارتودنسی متحرک با هدف افزایش عرض فک:

تصویر ۲- پلاک متحرک ارتودنسی دندان – افزایش عرض فک

در برخی بیماران بنا به دلایلی همچون مشکلات تنفسی شدید یا عادت مکیدن انگشت که تا سنین دبستان ادامه یافته، عرض فک بالا کاهش می یابد. یکی از ابزارهای ارتودنسی دندان در این موارد کاربرد پلاک اکسپنشن با پیچ می باشد. در این پلاکها پیچ یا پیچهایی تعبیه می گردد که با برنامه زمانی خاصی در منزل توسط بیمار یا والدین باز می گردد و بدین ترتیب نیرو در جهت مطلوب به دندانها وارد شده و حرکت دندانی و بعضا جابجایی قطعات استخوانی فک انجام می شود. دقت در نحوه باز کردن پیچ بسیار مهم است و چنانچه این نوع پلاک حتی برای مدت کوتاهی استفاده نشود ممکن است تطابق خود را از دست داده و دیگر قابل استفاده نباشد.

پلاک ارتودنسی متحرک با هدف درمان فانکشنال:

تصویر ۳ -پلاک متحرک ارتودنسی – ارتودنسی فانکشنال بایونیتور

ارتودنسی فانشکنال از روشهای تغییر الگوی رشد در بیماران با فک پایین عقب رفته و فک بالای جلو آمده است. این درمان معمولا از سنین قبل از بلوغ آغاز می گردد . دستگاههای ارتودنسی ثابت و متحرک بدین منظور طراحی شده است که تصویر مقابل یک نوع پلاک متحرک پر استفاده از این دسته از دستگاههای ارتودنسی دندان و فک را نشان می دهند.

پلاک ارتودنسی متحرک به عنوان پلاک نگهدارنده:

تصویر ۴ – پلاک نگهدارنده – پلاک هالی

پلاک های نگهدارنده انواعی از پلاکهای ارتودنسی دندان هستند که با هدف حفظ نتایج درمان ارتودنسی دندان به کار می روند. نحوه و مدت زمان استفاده توسط متخصص ارتودنسی مشخص می شود و بر اساس نوع مشکل بیمار متفاوت است. عدم استفاده صحیح از این پلاک نگهدارنده می تواند عوارضی همچون عود و برگشت ارتودنسی دندان را داشته باشد.

by